02.02.2022 | 15:11

Vizuelna refleksija svedočenja logoraša iz Stoca

Izložba “A0H1LIMB4”, nastala u saradnji sociološkinje Nermine Trbonje i vizuelnog umetnika Ivana Hrkaša iz Sarajeva, koja predstavlja vizuelnu refleksiju audio materijala sa svedočanstvima stanovnika Stoca, koji su tokom 1993. i 1994. godine bili zatočeni u logorima u Bosni i Hercegovini, biće otvorena od 3. do 9. februara u Centru za kulturnu dekontaminaciju (CZKD) u Beogradu.

Rad “A0H1LIMB4” je nastao refleksijom na prikupljeni audio materijal u kojem stanovnici Stoca iznose životne priče. Nermina Trbonja je proleće 2021. godine provela u Stocu, beležeći usmene istorije njegovih stanovnika, koji su 1993/94. godine bili zatočeni u logorima Koštana bolnica, Gabela, Dretelj i Heliodrom. Na osnovu pojedinačnih iskustava, stvorila je audio priču koja integriše svakodnevnicu, vrednosti i specifičnosti života u Stocu.

Iz tih svedočanstava, kako je navedeno u najavi izložbe, razumemo da činjenična ratna istorija, koja se očituje kroz njihova svedočanstva, ne odgovara opšteprihvaćenom ili bolje reći nametnutom razumevanju rata u BiH i ostalim republikama Jugoslavije.

Populističko razumevanje isčitava rat kao sukob različitih, postojećih, homogenih etno-nacionalnih celina (Hrvata-katolika, Srba-ortodoksa i Bošnjaka-muslimana). Nasuprot tome, rad “A0H1LIMB4” beleži nasilni proces skrnavljenja socijalističkog identiteta stanovništva i grada, koje odlikuje zajedništvo, i prelazak na individualizam, etno-nacionalne identitete i podelu grada na “naš i njihovi deo”. Takođe, rad “A0H1LIMB4” beleži prećutanu ekonomsku i materijalnu pozadinu rata masovne krađe fabrika, preduzeća, državnih rezervi i javne imovine. Iako ekonomska priroda prošlog rata ostavlja možda i najteže posledice za BiH društvo, do danas se ovo razumevanje pojavljuje kao “roze slon u sobi” koga svi, pa i domaći i međunarodni pravni mehanizmi ignorišu, navedeno je u najavi.

Rad “A0H1LIMB4” je nastao tako što je Nermina Trbonja, nakon prikupljenog audio materijala, a u želji da da i vizuelnu dimenziju životnim pričama, pozvala multimedijalnog umetnika i fotografa Ivana Hrkaša da pričama da telo i materijalno postojanje. S obzirom da dosta vremena provodi sa mladim kreativcima kroz podučavanje na Akademiji likovnih umetnosti u Sarajevu, istražuje savremene tendencije i mogućnosti sveprisutne tehnologije na globalnoj sceni, Hrkaš je to inkorporirao i kao primarni segment rada “A0H1LIMB4”.

QR, koji ima višeslojnost, nastao je 1994. godine u Japanu kao odgovor na potrebe rastuće auto industrije – upravo u vreme kada su građani Stoca bili zatočeni u logorima. QR kod briše identitetske razlike i daje “Quick Response” ili brzo rešenje usmereno ka praktičnom, efikasnom, kapitalističkom. Iako QR kod nastaje generički, Hrkaš svojom intervencijom menja njegovu logiku i daje mu vrlo intiman identitet ugrađujući u njega tlocrte logora koje je prikupio uz razgovore sa preživelima.

Rad “A0H1LIMB4” je dimenzija 2×2 metra i izlaže se u praznom prostoru, beloj sobi, sa dva bosanska ćilima. Skeniranjem QR koda, posetioci otključavaju priču koju slušaju u intimi, pomoću audio slušalica. Ćilimi prate bosanskohercegovački ritual socijalizacije u sedećem položaju po kojem su reči i emocije bitnije od telesnog komfora i društvenog statusa.

Geometrijska šara na ćilimu u vezi je sa geometrizmom QR koda, te spaja dve različite vremenske zone u koherentnu celinu. Rad nudi, i kako je istaknuto, zanimljivo putovanje kroz dijalog pravde-nepravde i mržnje-ljubavi, u kojem bajkoviti kliše svetla spram tame iznova pobeđuje.

Nermina Trbonja, rođena 1983. u Sarajevu, gde je diplomirala 2006. godine na Odseku za filozofiju i sociologiju, te 2008. godine magistrirala Rodne studije na zajedničkom programu Univerziteta u Sarajevu i Univerziteta Upsala. Trenutno završava doktorske studije pri Institutu za društvene i političke nauke Univerziteta Paris Nanterre La Defense. Pripada grupi mislilaca koji deluju u polju kritičke sociologije militarizma, bezbednosnih politika i delovanja internacionalnih organizacija, a njena istraživanja se bave različitim aspektima rodne kulture vojnih i paravojnih struktura. Deo je istraživačkog tima Njujorškog univerziteta u Abu Dabiju, a vodila je brojna istraživanja o delovanju desničarskih i ekstremističkih organizacija i politika na Balkanu. Trenutno je deo tima organizacije KUMA International, Feminističkog antimilitarističkog kolektiva, WARM Fondacije, Women in War Fondacije, Max Planck Fondacije, te kao aktivistkinja i feministkinja aktivno učestvuje u niz inicijativa koje se bave pitanjima roda i militarizma.

Ivan Hrkaš, rođen u Sarajevu 1978. godine, završio je gimnaziju u Jerusalimu, a potom je 2004. godine diplomirao na Akademiji umetnosti u Sarajevu i 2011. magistrirao. Na sarajevskoj AU i predaje osnove fotografije kao vanredni profesor, a 2012-2013. bio je angažovan i kao gostujući profesor na Visokoj školi za dizajn u Ljubljani. Poslednih 12 godina bavi se sociološkom fotografijom (intima i prostori kolektivnih sjećanja), što je i tema njegovog magistarskog rada. Izlagao je u BiH, Austriji, Crnoj Gori, Tunisu, Sloveniji, Srbiji, Velikoj Britaniji, Hrvatskoj, Izraelu, Kini, Meksiku, SAD, te osvojio nagrade na više festivala. Učestvovao je u organizaciji festivala Sarajevska zima i u različitim lokalnim, internacionalnim projektima u oblasti kulture i umetnosti. Grafičke radove i fotografije objavljuje u lokalnim i inostranim magazinima. Autor je fotografske knjige “BAMITBAH” (KultB, 2017).

U okviru izložbe Nermine Trbonje i Ivana Hrkaša u CZKD-u, 5. februara u podne najavljen je razgovor.

Posetioci su zamoljeni da na izložbu ponesu svoje slušalice za telefon.

Izložba je deo likovnog programa CZKD-a, čiji je urednik istoričar umetnosti Dejan Vasić.

*Foto: Nermina Trbonja i Ivan Hrkaš “A0H1L9IMB4”, Šarića kuća, Stolac, autor: Haris Adžem

(SEEcult.org)