06.02.2022 | 13:28

Preminuo Peđa Vranešević

Novosadski muzičar i konceptualni umetnik Predrag Peđa Vranešević, jedan od osnivača grupe Laboratorija zvuka, ali i autor filmske i pozorišne muzike, preminuo je 6. februara u Novom Sadu u 76. godini, saznaje SEEcult.org iz izvora bliskih porodici. Vranešević je preminuo u svom domu, posle duge i teške bolesti.

Rođen 1946. godine, Predrag Vranešević je 1964. godine najpre svirao u beogradskoj rok grupi The Best Nothing, a zatim je osnovao grupu Med (1969). Paralelno sa muzikom, bavio se konceptualnom umetnošću u grupi KÔD (1970-71), radio u redakciji studentskog lista “Index”, te kao urednik filmskog programa na Tribini mladih u Novom Sadu.

Predrag Vranešević diplomirao je na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu 1972. kod profesora Bogdana Bogdanovića projektom “Slobodnog univerziteta Sremski Karlovci”.

Predstavio se kao kompozitor filmske muzike u martu 1971. godine na 18. Jugoslovenskom festivalu dokumentarnog i kratkometražnog filma u Beogradu, na kojem je dobio nagradu za muziku u filmu “Zdravi ljudi za razonodu” Karpa Aćimovića Godine, koji je nagrađen i u Oberhauzenu.

Iste godine je sa filmskim rediteljem Želimirom Žilnikom napisao rok operu “Fabrike radnicima / Crna metalurgija” (1971), a nakon 40 godina svojevrsne laboratorije, komponovanja i pisanja muzike i songova za oko stotinu pozorišnih predstava, adaptirao je svoju rok operu 2011. godune u novo delo “Nema zemlja”, uvevši naratora i hor po uzoru na antičku dramu. Slet-opera “Nova zemlja” osmišljena je kao multimedijalno umetničko viđenje “onoga što nije prestajalo da nam se događa svih ovih godina”, odnosno događaja 90-ih i petooktobarskih promena u Srbiji, a izvedena je 2011. u Beogradu i Novom Sadu.

Predrag Vranešević je veliki deo karijere vezao za teatar, komponujući muziku za mnogobrojne pozorišne predstave. Najveći broj vezan je za projekte nastale za repertoare Srpskog narodnog pozorišta (SNP) u Novom Sadu i Jugoslovenskog dramskog pozorišta u Beogradu.

Za prvu izvedenu scensku muziku u “Gastarbajer operi” (SNP, 1977) dobio je i prvu nagradu Festivala profesionalnih pozorišta Vojvodine.

Peđa Vranešević je komponovao i muziku za predstave realizovane na scenama mnogih drugih teatra ili pozorišnih festivala sa teritorije nekadašnje Jugoslavije, narodnih pozorišta u Beogradu, Somboru, Užicu, Nišu, Šapcu, Zrenjaninu, kao i Ateljea 212, Pozorišta na Terazijama, Beogradskog dramskog pozorišta, Teatra “Joakim Vujić” u Kragujevcu, Zvezdara teatra, Pozorišta mladih u Novom Sadu, Pozorišta “Boško Buha”, Malog pozorišta “Duško Radović”, Dubrovačkih ljetnih igara…

Sam ili sa bratom Mladenom sarađivao je sa mnogobrojnim značajnim domaćim rediteljskim imenima – od Dimitrija Đurkovića, Dejana Mijača, Steve Žigona i Vide Ognjenović, preko Dušana Jovanovića, Bore Draškovića, Želimira Žilnika, Bogdana Ruškuca, Mire Erceg, pa do Dušana Petrovića, Radmile Vojvodić, Branislava Mićunovića, Petra Zeca, Želimira Oreškovića, Petra Govedarovića, Zlatka Svibena, Paola Mađelija, ili inostranih autora, poput Karen Džonson, Eduarda Milera i Lasla Babarcija.

Komponovali su i muziku za filmove “Splav meduza”, “Veštački raj”, “Još ovaj put”, “Kraj rata”, “Oktoberfest”, “Original falsifikata”, “Pun mesec nad Beogradom”… Autori su i muzike i špice za čuvene TV emisije “Poletarac”, “Priče iz Nepričave” i “Čik pogodi ko sam”.

Sa bratom Mladenom (1947-2006) i sa muzičarima sa kojima su radili pozorišnu i filmsku muziku osnovao je 1977. godine vokalno-instrumentalnu grupu Laboratorija zvuka, koja je 1978. godine debitovala na Opatijskom festivalu pesmom “Dok vam je još vreme“.

Prvi album “Telo” objavili su 1980, a posebnu popularnost stekli su pesmom “Skakavac joj zaš’o u rukavac“ u ska-ritmu, sa erotskim tekstom i naturščikom Vilmošem Kaubojem kao maskotom grupe.

Sledeći album “Duboko u tebi” 1982. godine doneo im je probleme sa zakonom, budući da je uoči koncerta u Novom Mestu 1982. godine nepoznati građanin primetio na promotivnom plakatu, kojim, su najavljivali turneju, navodnu fizičku sličnost Vilmoša Kauboja i predsednika SFRJ Josipa Broza Tita. Laboratorija je bila optužena za vređanje i kršenje Zakona o zaštiti imena i lika Josipa Broza Tita, turneja je prekinuta, a Peđa Vranešević dobio je 40 dana zatvora. Kazna mu je kasnije preinačena u novčanu zbog nedostatka dokaza.

Laboratorija je objavila 1986. godine album “Nevinost”, a deset godina kasnije i album “Nema nigdje te ljepote”.

Kako je Vranešević svojevremeno izjavio, njihov najveći hit “Skakavac” nastao je tako što je uzeo stihove iz Crven bana, zbirke narodne erotske poezije koju je sakupio Vuk Stefanović Karadžić (Idi seko u taj šaš namesti se ko što znaš; Oj, curice mila, hajde da od tebe pravim gajde) i dao joj naslov “Ska-ka-vac joj zaš’o u rukavac”. Odštampano je stotinak singlova sa tom verzijom pesme, a kada je to čuo Siniša Škarica iz Jugotona, rekao je da dodaju i refren. “Tako smo proizveli nešto što će kasnije postati naša najslušanija numera, i do danas najgledanija na You Tube portalu. Cenzori su ćutali – Crven ban je ipak bio deo kulturnog nasleđa kojim se bavila čak i Srpska akademija nauka i umetnosti”, izjavio je Vranešević 2016. u intervjuu za Vreme, u kojem je naveo i da je njegovo okretanje rokenrolu došlo iz bavljenja konceptualnom umetnošću, zasnovanom na veri da predstavlja pobunu protiv galerijske umetnosti i komercijalizacije.

Kada je 1984. godine u Institutu za savremenu umetnost (ICA) u Londonu održao performans “Riding the Horses of San Marco”, direktor Majkl Moris ga je po završetku pitao: “Pa dobro, šta sad?”, trljajući prste kao da broji novac. Shvatio je, kako je rekao, da se ipak u svemu tome radi o lovi.

Odnos establišmenta prema umetnosti koja je radikalna i traži promene ostao je do danas isti – rekao je Peđa Vranešević, između ostalog, na tribini o novosadskoj avangardi u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine, na kojoj je učestvovao 2015. u okviru retrospektive Božidara Mandića i Porodice bistrih potoka.

Vranešević je bio aktivan i tokom pandemije, uprkos lošem zdravstvenom stanju, a izbor iz obimnog opusa rok, filmakse i pozorišne muzike objavljivao je na svom YouTube kanalu.

(SEEcult.org)